Küçük Ünlü Uyumu Nedir?

Küçük Ünlü Uyumu Nedir?

Küçük ünlü uyumu, Türkçe kelimelerdeki yuvarlak ve düz ünlü uyumudur. Bir kelimenin küçük ünlü uyumuna sahip olup olmadığını anlayabilmek için, hecelerdeki geniş ve düz ünlü harfler incelenmelidir. Eğer bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü harf bulunuyorsa ve sonraki hecelerde de düz ünlü harf yer alıyorsa, bu kelime küçük ünlü uyumuna uygundur. Bir diğer ihtimal ise, eğer bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü bulunuyorsa sonraki hecelerde aynı şekilde yuvarlak ünlü veya düz-geniş ünlü bulunmalıdır.

Peki ünlü harflerin özellikleri nelerdir?

Kalın Ünlü Harfler > a, ı, o, u

İnce Ünlü Harfler > e, i, ö, ü

Düz Ünlü Harfler > a, e, ı, i

Yuvarlak Ünlü Harfler > o, ö, u, ü

Geniş Ünlü Harfler > a, e, o, ö

Dar Ünlü Harfler > ı, i, u, ü

Küçük Ünlü Uyumu Örnekleri

“Ufak” kelimesinin ilk hecesinde ‘’u’’ harfi bulunmaktadır, ‘’u’’ harfi yuvarlak ünlüdür.

Sonraki hecede ise ‘’a’’ harfi bulunmaktadır, ‘’a’’ harfi düz-geniş ünlüdür.

Dolayısıyla ‘’ufak’’ kelimesi küçük ünlü uyumuna uygundur.

‘’Fidanlık’’ kelimesinin ilk hecesinde düz ünlü harf olan ‘’i’’ harfi bulunmaktadır.

Sonraki hecelerinde ise ‘’a’’ ve ‘’ı’’ harfleri bulunmaktadır, bu harfler de düz ünlü harflerdir.

Sonuç olarak, ‘’fidanlık’’ kelimesi küçük ünlü uyumuna uygundur.

UYARI: Elbette küçük ünlü uyumuna uygun olmayan kelimeler de bulunmaktadır.

‘’Müzikçi’’ kelimesinin ilk hecesinde yuvarlak ünlü olan ‘’ü’’ harfi bulunmaktadır.

Ancak diğer iki hecesinde düz ünlü harf olan ‘’i’’ harfi bulunmaktadır.

Dolayısıyla, ‘’müzikçi’’ kelimesi küçük ünlü uyumuna uygun değildir.

‘’Savunmak’’ kelimesi, aynı şekilde küçük ünlü uyumuna uygun değildir.

Çünkü, ilk hecesinde, düz ünlü harf olan ‘’a’’ harfi bulunmaktadır.

İkinci hecesi olan “-vun” hecesinde, yuvarlak ünlü olan ‘’u’’ harfi bulunmaktadır.

Son hecesinde ise tekrar ‘’a’’ harfi vardır.

Dolayısıyla, ‘’savunmak’’ kelimesi küçük ünlü uyumuna uygun değildir.

Küçük ünlü uyumuna uyan kelimeler:

• Hesap
• Hasta
• Anlaşmak
• Boyunduruk
• Çocuk
• Heyecan
• Defter
• Kılıç
• Kısa
• Ördek
• Uzun
• Yumurta

Küçük ünlü uyumuna uymayan kelimeler:

• Ümit
• Kabuk
• Sosyoloji
• Yağmur
• Avuç
• Kavuşmak

Küçük Ünlü Uyumu İncelenirken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Türkçede pek çok dil bilgisi konusunda olduğu gibi, küçük ünlü uyumu konusunda da istisnalar ve dikkat edilmesi gereken durumlar vardır;

• Bazı kelimelerde küçük ünlü uyumu aranmaz. Türkçeye geçen pek çok yabancı kökenli sözcük vardır. Bu sözcüklerin birçoğu küçük ünlü uyumuna uymaktadır. Ancak yine de bu kelimelerde küçük ünlü uyumu incelemesi yapılmaz. Bu kelimelere şu şekilde örnek verilebilir:
  • Doktor
  • Motor
  • Mümin
  • Müzik
  • Kitap
• Türkçede kullanılan bazı ekler küçük ünlü uyumunu bozar. Bir kelimenin kökü küçük ünlü uyumuna uygun olabilir ancak aldığı ek sebebiyle bu uyum bozulabilir. Bunun en önemli örneği “-yor” ekidir. Şimdiki zaman eki olan “-yor”, küçük ünlü uyumunu bozar. Örneğin:
  • Geliyor
  • Gidiyor
  • Yapıyor
  • Bakıyor
  • Biliyor
  • Seviyor
• Küçük ünlü uyumunu bozabilen diğer ekler ise, “-gil”, “-ki” ve “-mıtrak” ekleridir. Örneğin:
  • Bununki
  • Ayşegiller
  • Yeşilimtırak
• Bir diğer önemli kural ise, yuvarlak ünlü harf olan ‘’o’’ ve ‘’ö’’ sesleri, yalnızca kelimenin ilk hecesinde bulunmalıdır. Kelimenin ilk hecesi dışında ‘’o’’ ve ‘’ö’’ harfleri bulunursa, küçük ünlü uyumu bozulur. Örneğin ‘’yürüyorum’’ ve ‘’bidon’’ kelimeleri küçük ünlü uyumuna uygun değildir. İlk bakışta yuvarlak ünlü harfler ile küçük ünlü uyumuna uygunmuş gibi durabilir ancak ‘’o’’ ve ‘’ö’’ sesleri sadece ilk hecede bulunabilir.

Büyük Ünlü Uyumu hakkındaki konumuza gitmek için butona tıklayabilirsin.